Spadające gwiazdy latem - gdzie i kiedy patrzeć w niebo

Szczęście i spadające gwiazdy

Człowiek szczęście definiuje różnie. Dla jednego będą to pieniądze, dla innych uczucia jakimi obdarzają nas bliscy. Symbolem poszukiwania szczęścia i spełnienia marzeń od dawna są miedzy innymi spadające gwiazdy. To dlatego, że widać je stosunkowo rzadko i trzeba się skupić na obserwacji nieba, gdyż nie zainteresowanemu tym człowiekowi nawet bogaty deszcz meteorów umknie uwadze. Nawet te jaśniejsze, które zwiemy bolidami, choć w przypadku ekstremalnych przypadków trzeba być bardzo rozproszonym, by nie zauważyć takiego zjawiska.

Meteory najprzyjemniej obserwuje się latem, choć czasem trzeba zawalić noc

Lato to dobry moment na obserwacje meteorów (po upadku na Ziemię zwiemy je meteorytami), gdyż noce są ciepłe, mamy okres wakacyjny, a na dodatek to właśnie latem ma swoje maksimum często obfity deszcz spadających gwiazd Perseidów. Zwykle czekamy do nocy z 12 na 13 sierpnia, gdy Ziemia przechodząca w swoim ruchu orbitalnym przez tor ruchu komety 109P/Swift-Tuttle (źródło roju) napotyka najwięcej kosmicznych odłamków.

W tegorocznym maksimum Perseidów, nocą z 12 na 13 sierpnia Księżyc nie będzie nam przeszkadzał w obserwacjach. Im bliżej poranka tym większa będzie aktywność roju Perseidy, gdyż maksimum przypadnie przed południem 13 sierpnia, a radiant roju będzie przez całą noc wschodził.

Jednak nie musimy czekać do tej nocy, choć w tym roku będzie to noc prawie pozbawiona blasku Księżyca, który wzejdzie dopiero późną nocą, a na dodatek będzie bliski nowiu. Wcześniej, na początku sierpnia będzie w pełni i to niezbyt dobre warunki do obserwacji spadających gwiazd, a jednak i wtedy Perseidy będą gościć na naszym niebie. Podobnie jak pod koniec lipca i w drugiej połowie sierpnia. Dlatego jeśli kiedykolwiek w sezonie wakacyjnym dojrzycie meteor nadlatujący z kierunku, w którym znajduje się radiant Perseid, czyli gwiazdozbioru Perseusza, może to być właśnie spadająca gwiazda z roju Perseidów.

Perseida. W lewym górnym narożniku zdjęcia radiant roju. Meteor przemieszcza się od strony gwiazdozbioru Perseusza w stronę konstelacji Byk, poniżej widoczne są Plejady. (fot: NASA/Bill Ingalls)

W naszych materiałach dotyczących Perseidów z poprzednich lat znajdują się dokładne porady, jak przygotować się do obserwacji roju meteorów Perseidy jeśli chcemy je zobaczyć na pewno, a nie tylko przypadkiem.

Roje meteorów, które można zobaczyć na niebie w okresie wakacyjnym

W lecie widoczne są różne roje meteorów. To całoroczny rój meteorów zwany Antyhelion, który obejmuje wiele mniej aktywnych rojów, a których radianty znajdują się blisko płaszczyzny ekliptyki (pozorny tor ruchu Słońca w ciągu roku). Poza tym najważniejsze niezależne roje meteorów obecnie dostrzegalne na niebie to:

• Południowe Delta Akwarydy, które mają radiant w gwiazdozbiorze Wodnika, widoczne od 12 lipca do 19 sierpnia, z maksimum 29 lipca, około 25 zjawisk na godzinę,
• Alfa Kaprikornidy, które mają radiant w gwiazdozbiorze Koziorożca, a widać je od 7 lipca do 15 sierpnia, z maksimum 31 lipca, około 5 zjawisk na godzinę,
• Perseidy, które mają radiant w gwiazdozbiorze Perseusza, a widać je od 14 lipca do 1 września, z maksimum 12-13 sierpnia, około 100 zjawisk na godzinę.

Mapa nieba letniego w kierunku połodniowo-wschodnim o północy 13 sierpnia 2023 widzianego z Warszawy. Zaznaczone są pozycje najważniejszych radiantów meteorów. (fot: Stellarium)

Oprócz nich latem w Polsce dostrzeżemy także:

• Południowe Iota Akwarydy, które mają radiant w gwiazdozbiorze Wodnika, a widać je od 25 lipca do 15 sierpnia, z maksimum 6 sierpnia, około 6 zjawisk na godzinę
• Kappa Cygnidy, które mają radiant w gwiazdozbiorze Łabędzia, a widać je od 3 do 28 sierpnia, z maksimum 18 sierpnia, tylko 3 zjawiska na godzinę
• Aurygidy, które mają radiant w gwiazdozbiorze Woźnicy, a widać je od 25 sierpnia do 5 września, z maksimum 1 września, około 10 zjawisk na godzinę

Dla osób przebywających na południowej półkuli Ziemi widoczne mogą być także i inne deszcze meteorów, jednak nie są to zbyt intensywne zjawiska. Mieszkańcy Australii nie moga cieszyć się deszczem Perseidów, gdyż nie jest on stamtąd widoczny. Widać tam z kolei tak zwane eta-Perseidy we wrześniu, ale to rój, który w tym roku nie będzie zwracał na siebie uwagi.

Jak długo widać meteor?

Inne letnie deszcze meteorów nie są tak obfite jak Perseidy, a maksima przypadające w czasie, gdy i Perseidy wykazują aktywność, mogą utrudniać rozróżnienie przynależności meteoru. Kierunek, z którego nadlatuje meteor, jest istotną wskazówką, ale są też inne:

• Południowe Delta Akwarydy to meteory dość słabe przelatujące ze średnią prędkością,
• Alfa Kaprikornidy poruszają się powoli, tworzą długie ślady (zwane de facto meteorami, bo przelatujące drobiny to meteoroidy), bywają też jasne o żółtym odcieniu, częste bolidy,
• Kappa Cygnidy to bardzo ubogi w meteory rój, ale jeśli zobaczymy jego przedstawiciela to jest duże prawdopodobieństwo, że będzie to bolid,

Jak prędkość meteorów przekłada się na czas ich widoczności? Im szybciej porusza się meteoroid i im jest większy, tym dłużej widać meteor i jaśniejszy będzie ten ślad. Te wolne znikają po sekundzie. Najczęściej meteor widać do kilku sekund, ale mogą być też zjawiska widoczne kilka minut i dłużej, które zanikają bardzo powoli po przelocie meteoroidu. Na poniższym wideo, które zarejestrował Thomas Lindemann, widać różnego typu meteory z roju Perseidów.

Obejrzyj w

Na szybkość meteoroidów wpływa sposób w jaki Ziemia poruszając się po orbicie przecina tor ruchu meteoroidów. Jeśli Ziemia dogania meteoroidy, a wejście w atmosferę następuje od strony wschodniej to ich prędkość jest duża, gdy to meteoroidy muszą dogonić Ziemię, a ich wejście w atmosferę następuje od strony zachodniej, to ich prędkość jest mała.

A jak nie latem to kiedy? Najbardziej aktywny w roku rój meteorów

Regularnie najbardziej aktywny rój meteorów w ciągu roku to wbrew pozorom nie Perseidy, a Geminidy, które widoczne są pod koniec jesieni od 11 do 20 grudnia. Maksimum tego roju przypada na 13-14 grudnia, a radiant ma miejsce w gwiazdozbiorze Bliźniąt. W tym roku warunki do obserwacji będą idealne. Księżyc będzie tuż po nowiu, jeszcze mniej oświetlony niż w przypadku Perseidów. Geminidy to rój meteorów widoczny z północnej jak i południowej półkuli Ziemi.

W maksimum Geminidów można zobaczyć około 150 zjawisk na godzinę, czyli o 50 więcej niż spodziewamy się zazwyczaj w przypadku Perseidów (wiele zależy od roku, bywają lata, gdy to Perseidy są wyjątkowo obfitym rojem). Źródłem Geminidów jest obiekt 3200 Phaeton, o którym pewnie słyszeliście, ze względu na jego niezwykłe własności. To teoretycznie asteroida, ale wykazująca cechy komety. Z jej wnętrza wydobywa się jednak nie para wodna, a sód. Kiedyś musiało dojść do fragmentacji tego obiektu, co spowodowało powstanie roju Geminidów.

Na przestrzeni lat miano najaktywniejszego roju meteorów może przypadać innym, zwykle niepozornym, na przykład ze względu na powrót w okolice Ziemi ciała macierzystego. Tak na przykład było w przypadku listopadowego roju Leonidy, jednych z najszybszych meteorów (meteoroidy wpadają w atmosferę z prędkością 71 km/s), które maja radiant w gwiazdozbiorze Lwa, a które na przełomie XX i XXI wieku notowały liczoną w tysiącach liczbę zjawisk na godzinę.